പലതവണ ദൈവത്തോട് പ്രാർത്ഥിച്ചതിന് ശേഷം വളരെക്കാലത്തിന് ശേഷം ഞാൻ അങ്ങയെ കണ്ടെത്തി. എന്തുകൊണ്ടാണ് ഈ കാലതാമസം?

(മുംബൈയിൽ നിന്നുള്ള ശ്രീ കുനാൽ ചാറ്റർജി, ശ്രീമതി. സുചന്ദ്ര ചാറ്റർജി, ശ്രീമതി. നോയ്ഷാധ ചാറ്റർജി, എന്നിവരും പ്രൊഫ. ജെ.എസ്.ആർ. പ്രസാദ്, മിസ്. ത്രൈലോക്യ, ശ്രീമതി. അനിതാ ആർ, മിസ്. ഭാനു സാമിക്യ, ശ്രീ. അഭിരാം, ശ്രീ. ഹ്രുഷികേശ്, പ്രൊഫ. അന്നപൂർണ എന്നിവരുംഈ സത്സംഗത്തിൽ പങ്കെടുത്തു. ശ്രീ ദത്ത സ്വാമിയിൽ നിന്ന് പ്രസരിക്കുന്ന ആത്മീയ ജ്ഞാനത്തിന്റെ മിന്നലുകൾ(flashes of spiritual knowledge radiated from Shri Datta Swami) ഘനീഭവിച്ച രീതിയിൽ താഴെ കൊടുത്തിരിക്കുന്നു.)

[ശ്രീ കുനാൽ ചാറ്റർജി ചോദിച്ചു:- ഇത്രയും നാളും ഞാൻ സദ്ഗുരുവിനെ തിരയുകയായിരുന്നു. എനിക്ക് മാർഗനിർദേശവും ലഭിച്ചു, എന്റെ ജോലിക്കും ആത്മീയ അന്വേഷണത്തിനും മാർഗനിർദേശം ലഭിച്ചു. ഒരുപാട് തവണ ദൈവത്തോട് പ്രാർത്ഥിച്ചതിന് ശേഷം ഞാൻ അങ്ങയെ കണ്ടെത്തി. എന്റെ ചോദ്യം. എന്തുകൊണ്ടാണ് ഈ കാലതാമസം?

'സദ്ഗുരു' എന്നാൽ എനിക്ക് തോന്നുന്നത് അദ്ദേഹം ചില ദീക്ഷകൾ നൽകുകയും അതിൻറെ പുരോഗതിക്ക് കാലാനുസൃതമായി മേൽനോട്ടം വഹിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു എന്നാണ്.]

സ്വാമി മറുപടി പറഞ്ഞു:- സദ്ഗുരു എന്ന വാക്കിൽ രണ്ട് വാക്കുകൾ അടങ്ങിയിരിക്കുന്നു:- i) സത്ത്, ii) ഗുരു. ‘സത്ത്’ എന്നാൽ പരബ്രഹ്മൻ (Parabrahman) എന്ന് വിളിക്കപ്പെടുന്ന സങ്കൽപ്പിക്കാനാവാത്ത ദൈവത്തെ(unimaginable God) സൂചിപ്പിക്കുന്ന കേവല യാഥാർത്ഥ്യം(absolute reality) എന്നാണ് അർത്ഥമാക്കുന്നത്. ‘ഗുരു’ എന്നാൽ അർത്ഥമാക്കുന്നത്, വഴിയും ആത്യന്തിക ലക്ഷ്യവും(ultimate goal) നിങ്ങൾക്ക് വളരെ വ്യക്തമാകുന്നതിൻ വേണ്ടി യഥാർത്ഥ ആത്മീയ ജ്ഞാനം (true spiritual knowledge) ഉപദേശിക്കുന്നവൻ എന്നാണ്.

ലക്ഷ്യവും പാതയും കൂടാതെ, നിങ്ങളെക്കുറിച്ച് നിങ്ങൾക്ക് പൂർണ്ണമായ വ്യക്തത ഉണ്ടായിരിക്കണം, കാരണം സ്വയം(self) തന്നെയാണ് ദൈവമെന്നും ആത്യന്തികമായ ലക്ഷ്യമെന്നും ചിലർ പറയുന്നു. ഈ മൂന്ന് ഇനങ്ങളെ അതായത്, ലക്ഷ്യം, വഴി, സ്വയം(self) എന്നിവയെ 'ത്രിപുതി' (‘triputi’ )എന്ന് വിളിക്കുന്നു. ഈ മൂന്ന് ഇനങ്ങളെക്കുറിച്ച് നിങ്ങൾക്ക് വ്യക്തമായ അറിവ് ഇല്ലെങ്കിൽ, ആദ്ധ്യാത്മിക യാത്ര, വയലിൽ തന്നെ വൃത്താകൃതിയിൽ കുരുടൻ കാളയെ(blind bull) കറക്കുന്നതുപോലെയാകും. ആദ്യം നിങ്ങൾ നിങ്ങളെക്കുറിച്ച് അറിഞ്ഞിരിക്കണം, അതായത് നിങ്ങൾ ഇതിനകം ദൈവവം അല്ല എന്ന്.

അദ്വൈത തത്ത്വചിന്തകർ (Advaita philosophers) പറയുന്നത് ആത്മാവ് (soul) ഇതിനകം തന്നെ ദൈവമാണ് എന്നാണ്. അത് ശരിയാണെങ്കിൽ, നിങ്ങൾക്ക് ലക്ഷ്യത്തിലെത്താൻ ആത്മീയ പരിശ്രമമോ ആത്മീയ പാതയോ ആവശ്യമില്ല, കാരണം നിങ്ങൾ ഇതിനകം തന്നെ ലക്ഷ്യമാണ്. കാള തന്റെ ലക്ഷ്യത്തിലേക്കോ ഗ്രാമത്തിലെ വീട്ടിലേക്കോ എത്താത്തത് കാള അത് തന്നെയാണ് ലക്ഷ്യമെന്ന് കരുതുന്നതിനാലാണ്. ചില പ്രബോധകർ പറയുന്നത് പുറത്ത് കാണാതെ സ്വയം നോക്കണമെന്നാണ് (look into yourself without seeing outside). നിങ്ങൾ ഉള്ളിലേക്ക് നോക്കുകയാണെങ്കിൽ, ഒരേ അവബോധത്തിന്റെ വ്യത്യസ്ത രീതികളായ (different modes of the same awareness) വിവിധ ചിന്തകളെ അലിയിക്കാൻ വളരെയധികം പരിശ്രമിച്ചതിന് ശേഷം നിങ്ങളിലുള്ള ശുദ്ധമായ അവബോധം (pure awareness) നിങ്ങൾക്ക് അനുഭവപ്പെടും. അങ്ങനെ ചെയ്യുന്നതിലൂടെ, നിങ്ങൾ അധികമായി ഒന്നും നേടിയിട്ടില്ല. നിങ്ങൾ സ്വയം നേടിയിരിക്കുന്നു (You have attained yourself). സ്വയം ദൈവമാകാൻ കഴിയില്ല (Yourself cannot be God). നിങ്ങൾക്ക് ദൈവത്തിന്റെ ഒരു അംശമെങ്കിലും ആകാൻ കഴിയില്ല. ദൈവം ഈ ലോകം മുഴുവൻ സൃഷ്ടിച്ചു. നിങ്ങൾക്ക് ദ്രവ്യത്തിന്റെ (matter) ഒരു ആറ്റം (atom) പോലും അല്ലെങ്കിൽ ഊർജ്ജത്തിന്റെ ഒരു കിരണത്തെ പോലും സൃഷ്ടിക്കാൻ കഴിയുമോ? നിങ്ങൾക്ക് ദ്രവ്യത്തിന്റെ അംശമോ ഊർജ്ജത്തിന്റെ അംശമോ സൃഷ്ടിക്കാൻ കഴിയില്ലെന്ന് അനുഭവം വ്യക്തമായി പറയുന്നു. ഇതിനർത്ഥം നിങ്ങൾ ദൈവമോ ദൈവത്തിന്റെ ഒരു അംശം പോലുമോ അല്ല എന്നാണ്.

സ്രഷ്ടാവ് സൃഷ്ടിച്ച സൃഷ്ടിയുടെ ഭാഗമാണ് നിങ്ങൾ. ഈ അവബോധത്തെയാണ് (awareness ) ഗീതയിൽ പരാ പ്രകൃതി (‘Paraa Prakriti’) എന്ന് വിളിക്കുന്നത്. നിങ്ങളുടെ ശരീരം പോലെയുള്ള മറ്റൊരു നിഷ്ക്രിയമായ ഭാഗത്തെ ഗീതയിൽ 'അപാര പ്രകൃതി' (‘Aparaa Prakriti’) എന്ന് വിളിക്കുന്നു. പ്രകൃതി(Prakriti) എന്നാൽ സൃഷ്ടി, പുരുഷ(Purusha) എന്നാൽ ദൈവം, അവബോധത്തെ നിങ്ങൾ പുരുഷൻ എന്ന് വിളിക്കുകയാണെങ്കിൽ ദൈവത്തെ 'പുരുഷോത്തമ' (‘Purushottama’) എന്നും വിളിക്കുന്നു. അതിനാൽ, ആത്മാവ് പുരുഷൻ അല്ലെങ്കിൽ സൃഷ്ടിയുടെ ഭാഗമാണ്. ആത്മാവ്(soul) അവബോധമാണ്. ഈ അവബോധം ഭക്ഷണത്തിൽ നിന്നാണ് ഉണ്ടാകുന്നത്, അതിനാൽ, ആത്മാവ് ഭക്ഷണത്തിന്റെ പരിഷ്ക്കരണമാണ്. ഭക്ഷണം ദഹിക്കുമ്പോൾ, അത് നിഷ്ക്രിയ ഊർജ്ജം(inert energy) പുറത്തുവിടുന്നു, നാഡീവ്യൂഹം(nervous system) എന്ന് വിളിക്കപ്പെടുന്ന പ്രത്യേക സംവിധാനത്തിൽ പ്രവേശിച്ചതിനുശേഷം ഈ നിഷ്ക്രിയ ഊർജ്ജം അവബോധം എന്ന് വിളിക്കപ്പെടുന്ന ഊർജ്ജത്തിന്റെ ഒരു പ്രത്യേക രൂപത്തെ സൃഷ്ടിക്കുന്നു.

ഗ്രൈൻഡിംഗ് മെഷീനിൽ(grinding machine) പ്രവേശിച്ച ശേഷം വൈദ്യുതി ഗ്രൈൻഡിംഗ്(grinding) എന്ന ഒരു പ്രത്യേക വർക്ക് ഫോം(work form) ചെയ്യുന്നതുപോലെ, കട്ടിംഗ് മെഷീനിൽ പ്രവേശിക്കുന്ന അതേ വൈദ്യുതി കട്ടിംഗ് വർക്ക് എന്ന നിർദ്ദിഷ്ട വർക്ക് രൂപമായി മാറുന്നതുപോലെ, അതേ നിഷ്ക്രിയ ഊർജ്ജം (വൈദ്യുതിയും നിഷ്ക്രിയ ഊർജ്ജത്തിൻറെ ഒരു രൂപമാണ്) ഒരു പ്രത്യേക യന്ത്രത്തിൽ പ്രവേശിച്ച ശേഷം(നാഡീവ്യൂഹം), അവബോധം എന്ന പേരിൽ ഒരു പ്രത്യേക പ്രവർത്തന രൂപത്തിലേക്ക് രൂപാന്തരപ്പെടുന്നു. അവബോധം ഭക്ഷണത്തിന്റെ ഉൽപന്നമാകുമ്പോൾ, അത് എങ്ങനെ ദൈവമാകും, ആരാണ് മുഴുവൻ ലോകത്തിന്റെയും സ്രഷ്ടാവ് എന്നാൽ ഭക്ഷണത്തിന്റെ ഉൽപ്പന്നമല്ല? നിങ്ങൾ ഭക്ഷണം നൽകിയില്ലെങ്കിൽ മനുഷ്യൻ മരിക്കും എന്നതാണ് ലളിതമായ യുക്തി. അതിനാൽ, ആത്മാവ് സൃഷ്ടിയുടെ ഒരു ഇനം മാത്രമാണെന്നും സ്രഷ്ടാവായ ദൈവമല്ലെന്നും നന്നായി തെളിയിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. മാത്രമല്ല, ഗാഢനിദ്രയിൽ (deep sleep), അവബോധം എല്ലാ ദിവസവും പൂർണ്ണമായും അപ്രത്യക്ഷമാകുന്നു. ദൈവം എല്ലാ ദിവസവും ജനനവും മരണവും എടുക്കുന്നു എന്നാണോ നിങ്ങൾ ഉദ്ദേശിക്കുന്നത്? നിങ്ങൾ തന്നെയാണ് ലക്ഷ്യമെങ്കിൽ, ലക്ഷ്യത്തിലേക്കുള്ള നിങ്ങളുടെ യാത്രയുടെ ചോദ്യം തന്നെ എവിടെയാണ്? അതുകൊണ്ട്, നിങ്ങൾ ലക്ഷ്യമല്ലെന്ന് (you are not the goal) പൂർണ്ണമായി മനസ്സിലാക്കിയില്ലെങ്കിൽ, നിങ്ങളുടെ ആത്മീയ യാത്രയിൽ പാതയുടെയും ലക്ഷ്യത്തിൻറെയും വിഷയങ്ങൾ തുറക്കുന്നതിൽ അർത്ഥമില്ല.

നമ്മൾ ദൈവമല്ലെന്നും സൃഷ്ടിയുടെ ഒരു ചെറിയ ഘടകമാണെന്നും ഇപ്പോൾ നമുക്ക് സ്വയം വ്യക്തമായി അറിയാം. സഞ്ചാരിയെക്കുറിച്ചുള്ള ഈ വ്യക്തതയ്ക്ക് ശേഷം, ലക്ഷ്യത്തെയും പാതയെയും കുറിച്ച് നമുക്ക് വ്യക്തത ലഭിക്കണം. ലക്ഷ്യത്തിന്റെ പേര് ദൈവം, അത് എല്ലാവർക്കും നന്നായി അറിയാം. ലക്ഷ്യ-ദൈവത്തെക്കുറിച്ചുള്ള ആശയക്കുഴപ്പം ദൈവത്തിന് എന്തെങ്കിലും രൂപമുണ്ടോ ഇല്ലയോ എന്നതാണ്.

ദൈവത്തിന് രൂപമോ രൂപമില്ലായ്മയോ (God is neither having form nor is formless) ഇല്ല എന്നാണ് ഇതിനുള്ള നേരിട്ടുള്ള മറുപടി. രൂപമുള്ള ഇനങ്ങളും രൂപരഹിതമായ ഇനങ്ങളും സങ്കൽപ്പിക്കാവുന്ന ഡൊമെയ്‌നിൽ നിലവിലുണ്ട് (exist in the imaginable domain), അത് സൃഷ്ടിയാണ്. ശൂന്യാകാശം (space), വായു (air) മുതലായവയ്ക്ക് രൂപമില്ല. ഭൂമി (Earth) മുതലായവയ്ക്ക് രൂപമുണ്ട്. ദൈവം സങ്കൽപ്പിക്കാൻ കഴിയാത്തവനും സങ്കൽപ്പിക്കാവുന്ന മണ്ഡലത്തിന് അതീതനുമാണ്, അത് സൃഷ്ടിയാണ്. അങ്ങനെയെങ്കിൽ ദൈവത്തെ എങ്ങനെ ധ്യാനിക്കും? മാധ്യമം വഹിക്കാൻ കഴിയാത്ത ദയാലുവായ ദൈവം ഒരു മനുഷ്യനും സങ്കൽപ്പിക്കാൻ കഴിയില്ല, അതിനാൽ ആർക്കും കാണാനും ധ്യാനിക്കാനും കഴിയുന്ന തരത്തിൽ മധ്യസ്ഥനായി (mediated) ( മാധ്യമം എടുത്തു).

ധ്യാനം മാത്രമല്ല, ആത്മീയ ജ്ഞാനത്തിൽ വ്യക്തമായ ഉത്തരങ്ങൾ ലഭിക്കുന്നതിൻ മാധ്യമം സ്വീകരിച്ച സങ്കൽപ്പിക്കാനാവാത്ത ദൈവത്തെ (mediated unimaginable God) കാണാനും ചോദ്യങ്ങൾ ചോദിക്കാനും കഴിയും. ഉയർന്ന ഊർജ്ജസ്വലമായ ലോകങ്ങൾക്ക് (upper energetic worlds) പ്രസക്തമായ ഊർജ്ജസ്വലമായ അവതാരമാണ് (energetic incarnation) ഭഗവാൻ വിഷ്ണു, അതേസമയം, മനുഷ്യർ ജീവിക്കുന്ന ഇന്നത്തെ ഭൂമിക്ക് പ്രസക്തമായ മനുഷ്യാവതാരമാണ് ഭഗവാൻ ശ്രീ കൃഷ്ണൻ. ശ്രീ കൃഷ്ണനും ശ്രീ വിഷ്ണുവും ഒന്നാണെന്ന് നിങ്ങൾ മനസ്സിലാക്കിയാൽ, രണ്ടുപേരും അവതാരങ്ങൾ അല്ലെങ്കിൽ ഒരേ ദൈവം വ്യത്യസ്ത മാധ്യമങ്ങളിൽ മധ്യസ്ഥനായതിനാൽ, കഠിന തപസ്സിലൂടെ വിഷ്ണുവിനെ കാണാൻ നിങ്ങളുടെ ജീവിതകാലം മുഴുവൻ പാഴാക്കേണ്ടതില്ല അങ്ങനെ ചെയ്താൽ കേട്ട ആത്മീയ ജ്ഞാനം അഭ്യസിച്ച് ദൈവത്തെ പ്രസാദിപ്പിക്കാൻ എവിടെ സമയം?

ഊർജസ്വലമായ ശരീരത്തിൽ മാധ്യമം സ്വീകരിച്ച സങ്കൽപ്പിക്കാൻ കഴിയാത്ത ദൈവം ഭഗവാൻ വിഷ്ണുവാണ്, മനുഷ്യശരീരത്തിൽ മാധ്യമം സ്വീകരിച്ച അതേ സങ്കൽപ്പിക്കാൻ കഴിയാത്ത ദൈവം ഭഗവാൻ കൃഷ്ണനാണ്. പട്ടുവസ്ത്രം(silk cloth) ധരിക്കുന്നവൻ ഭഗവാൻ വിഷ്ണുവും പരുത്തി വസ്ത്രം (cotton cloth) ധരിക്കുന്നവൻ ഭഗവാൻ കൃഷ്ണനുമാണ്. പട്ടു വസ്ത്രത്തിന്റെയും കോട്ടൺ  വസ്ത്രത്തിന്റെയും ഈ ആശയക്കുഴപ്പത്തിന് പകരം, വസ്ത്രമില്ലാത്ത ആളെ(without clothes) ഞാൻ കാണട്ടെ എന്ന്  നിങ്ങൾ വാദിച്ചേക്കാം. നഗ്നനായ ഒരാൾ കുളിമുറിയിൽ നിന്ന് പൊതുസ്ഥലത്തേക്ക് വരാത്തതിനാൽ ഇത് അസാധ്യമാണ്. ഇതിനർത്ഥം, മാധ്യമം സ്വീകരിക്കാത്ത സങ്കൽപ്പിക്കാൻ കഴിയാത്ത ദൈവം (unmediated unimaginable God) നിങ്ങളുടെ ഭാവനയിൽ പോലും പ്രത്യക്ഷപ്പെടില്ല, നേരിട്ടുള്ള രൂപത്തെക്കുറിച്ച് പിന്നെ പറയേണ്ടതില്ല എന്നതാണ്. അതുകൊണ്ട്, ഊർജ്ജസ്വലമായ അവതാരങ്ങൾക്കുവേണ്ടി വിഡ്ഢിത്തമായി തപസ്സു ചെയ്യുന്നതിനുപകരം ഇവിടെ മനുഷ്യാവതാരത്തെ (human incarnation) സമീപിക്കാൻ ദൈവം നൽകിയ സൗകര്യം നാം ഉപയോഗിക്കണം. സഹ-മനുഷ്യരൂപങ്ങളോടുള്ള നമ്മുടെ അഹങ്കാരത്തെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള അസൂയ നിമിത്തം മനുഷ്യാവതാരം ഒരു സാധാരണ മനുഷ്യനാണെന്ന് കരുതി നാം അവഗണിക്കുന്നു എന്നതാണ് ഈ ഘട്ടത്തിലെ ഏറ്റവും വലിയ പ്രശ്നം.

അതുകൊണ്ട്, നമ്മുടെ സഹ-മനുഷ്യരോടുള്ള നമ്മുടെ പൊതുവായ വികർഷണം(common human repulsion) ഇല്ലാതാക്കണം, അങ്ങനെ ദൈവം മനുഷ്യരൂപത്തിൽ വരുമ്പോൾ, ആരാധിച്ചില്ലെങ്കിലും നാം അവിടുത്തെ അപമാനിക്കുകയില്ല. ശ്രീ കൃഷ്ണൻ ഈ കാര്യം ഗീതയിൽ നേരിട്ട് പറഞ്ഞു (അവജാനന്തി മാം മൂഢം, avajānanti māṃ mūḍhāḥ). അതിനാൽ, പണ്ഡിതന്മാർ 'മനുഷ്യരാശിക്കുള്ള സേവനം ദൈവസേവനമാണ്' എന്ന പേരിൽ ഒരു പരിശീലന പരിപാടി ആരംഭിച്ചു. ഈ സന്ദർഭത്തിൽ മാനവികതയാൺ (humanity)  ദൈവമെന്ന് യഥാർത്ഥത്തിൽ ചിന്തിക്കുകയും മനുഷ്യകുലത്തോടുള്ള സ്നേഹത്തിൽ പങ്കുചേരുകയും ചെയ്യുന്നതിലൂടെ നിങ്ങളുടെ മനുഷ്യകുലത്തോടുള്ള ആരാധനയുടെ ഫലമായി നിങ്ങൾക്ക് ഈ ഭൂമിയിൽ വീണ്ടും മനുഷ്യജന്മം ലഭിക്കുന്നു, എന്നാൽ അത് കൊണ്ട് ഒരു പ്രയോജനവുമില്ല. അതിനാൽ, ദൈവവുമായി ബന്ധമില്ലാത്ത സാമൂഹിക സേവനത്തിന് (social service) ഒരു പ്രയോജനവുമില്ല, തീർച്ചയായും, നിങ്ങൾ മനുഷ്യകുലത്തിൽ നിന്ന് വോട്ട് യാചിക്കുന്ന ഒരു രാഷ്ട്രീയക്കാരനാണെങ്കിൽ തീർച്ചയായും പ്രയോജനമുണ്ട്. സാമൂഹ്യസേവനത്തെ ദൈവനാമവുമായി ബന്ധിപ്പിച്ചില്ലെങ്കിൽ ഈ ഭൂമിയിൽ നിങ്ങളുടെ സേവനത്തിന്റെ ഫലമായി നിങ്ങൾക്ക് വീണ്ടും മനുഷ്യ ജന്മം ലഭിക്കും. അല്ലെങ്കിൽ, നിങ്ങൾക്ക് സ്വർഗ്ഗത്തിൽ പോയി അതിന്റെ ഫലം അവിടെ ആസ്വദിച്ച് ഗീതയിൽ (ക്ഷീണേ പുണ്യേ മർത്യലോകം വിശന്തി, kṣīṇe puṇye martyalokaṃ viśanti) പറഞ്ഞതുപോലെ യാതൊരു പ്രയോജനവുമില്ലാതെ ഭൂമിയിലേക്ക് മടങ്ങിവരാം.

ദൈവത്തോടുള്ള നമ്മുടെ പ്രാർഥന എന്തായിരിക്കണം? നിങ്ങളുടെ പ്രാർത്ഥനയുടെ അടിസ്ഥാനം പ്രതിഫലമായി ഏതെങ്കിലും സ്വാർത്ഥ ഫലം ആയിരിക്കരുത്, ഈ സാഹചര്യത്തിൽ, അത് ബിസിനസ്സ് ഭക്തിയായി(business devotion) മാറുന്നു. ദൈവത്തിനോടുള്ള നിങ്ങളുടെ ആരാധനയിലോ സേവനത്തിലോ ത്യാഗത്തിലോ ഉള്ള പ്രചോദനം, ദൈവത്തിൻറെ ദൈവിക വ്യക്തിത്വത്തോടുള്ള നിങ്ങളുടെ യുക്തിരഹിതമായ ആകർഷണമായിരിക്കണം (reasonless attraction towards the divine personality of God). ഓരോ പ്രണയവും സ്വാർത്ഥലാഭത്തിൽ മാത്രം അധിഷ്ഠിതമായതുകൊണ്ട് അത്തരം ഒരു പ്രേരണയില്ലാത്ത സ്നേഹം (motiveless love) ഒട്ടും സാധ്യമല്ലെന്ന് നിങ്ങൾ വാദിക്കേണ്ടതില്ല. സർവ്വജ്ഞനായ ദൈവം നിങ്ങളുടെ സ്വാർത്ഥ ആനുകൂല്യം അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള സ്നേഹം (selfish benefit based love) തിരിച്ചറിഞ്ഞാൽ, നിങ്ങൾക്ക് ദൈവത്തിൻറെ മൊത്തം മതിപ്പ് നഷ്ടപ്പെടും, നിങ്ങളുടെ സ്വാർത്ഥ ആനുകൂല്യവും നഷ്ടപ്പെടും. മനസ്സിൽ മോഹം ഒളിപ്പിച്ചുവെച്ച് മനുഷ്യനെ വിഡ്ഢിയാക്കാം. എന്നാൽ, നമ്മളുടെ ഉപബോധമനസ്സിൽ നിലനിൽക്കുന്ന സ്വയം അറിയാത്ത ചിന്തകൾ പോലും അറിയുന്ന സർവജ്ഞനായ (omniscient) ദൈവത്തെ വിഡ്ഢിയാക്കാൻ കഴിയില്ല! ഏതൊരു ദാനധർമ്മവും (charity) ചെയ്യുന്നതിൻറെ പ്രധാന ലക്ഷ്യം ദൈവത്തെ പ്രീതിപ്പെടുത്തലായിരിക്കണം, സ്വീകർത്താവിനെ പ്രീതിപ്പെടുത്തലല്ല.

മൂന്നാമത്തെ ഇനം, ഭക്തൻ ദൈവത്തെ പ്രസാദിപ്പിക്കുന്ന പാതയാണ്, അങ്ങനെ ദൈവവുമായുള്ള സ്ഥിരമായ യഥാർത്ഥ സ്നേഹത്തിന്റെ ബന്ധം സ്ഥാപിക്കപ്പെടും. മൂന്ന് ഘട്ടങ്ങളുണ്ട്:- i) ജ്ഞാനം അല്ലെങ്കിൽ ജ്ഞാന യോഗ (Jnaana yoga), അതായത് ദൈവത്തിന്റെ വ്യക്തിത്വത്തിന്റെ വിശദാംശങ്ങൾ. മുംബൈ നഗരത്തിന്റെ വിശദാംശങ്ങളറിയാതെ, ആ നഗരത്തിലേക്ക് പോയി കാണാൻ നിങ്ങൾ ആകർഷിക്കപ്പെടില്ല. ii) ഭക്തി അല്ലെങ്കിൽ ഭക്തി യോഗ (Bhakti yoga). ലക്ഷ്യത്തിന്റെ വിശദാംശങ്ങൾ അറിഞ്ഞ ശേഷം, ആ ലക്ഷ്യത്തിലെത്താൻ നിങ്ങൾ കുറച്ച് പ്രചോദനം വളർത്തിയെടുക്കും. ഈ രണ്ട് ഘട്ടങ്ങളും (ജ്ഞാനവും ഭക്തിയും) സൈദ്ധാന്തികമാണ് (theoretical). ജ്ഞാനത്തിൽ ബുദ്ധിയും ഭക്തിയിൽ മനസ്സും ഉൾപ്പെടുന്നു. വിശകലനത്തിന് (analysis) ബുദ്ധി(Intelligence) ഉത്തരവാദിയാണ്, വികാരത്തിനോ ഭക്തിക്കോ മനസ്സാണ് ഉത്തരവാദി. iii) പ്രായോഗിക ഭക്തി അല്ലെങ്കിൽ കർമ്മ യോഗ, ഇത് പരിശീലനമാണ്, ഈ ഘട്ടം രണ്ട് ഉപഘട്ടങ്ങളായി തിരിച്ചിരിക്കുന്നു:- a) ശാരീരിക ഊർജ്ജം അല്ലെങ്കിൽ സേവനത്തിന്റെ ത്യാഗം (കർമ്മ സംന്യാസ യോഗ, Karma samnyaasa yoga), b) കർമ്മഫലത്തിന്റെ ത്യാഗം (കർമ്മഫല ത്യാഗ യോഗ, Karmaphala tyaaga yoga) .

വിശുദ്ധൻ(saint) തന്റെ ഭക്ഷണത്തിനായി പോലും യാചിക്കുന്നതിനാൽ ത്യാഗം ചെയ്യാതെ സേവനം മാത്രമേ ചെയ്യു. ഗൃഹനാഥൻ (householder) ഈ രണ്ട് ഘട്ടങ്ങളും ചെയ്യുമെന്ന് പ്രതീക്ഷിക്കുന്നു. ഊർജ്ജത്തിന്റെയോ സേവനത്തിന്റെയോ ത്യാഗത്തേക്കാൾ സമ്പത്തിന്റെ (ദ്രവ്യം, matter) ത്യാഗം (Sacrifice of wealth) വിലപ്പെട്ടതാണ്, കാരണം ഘനീഭവിച്ച ധാരാളം ഊർജ്ജം ദ്രവ്യമായി മാറുന്നു. പക്ഷേ, ഈ കാര്യം വിശുദ്ധന്റെ കാര്യത്തിൽ ബാധകമാകില്ല, കാരണം അവൻ പണത്തിന്റെ ത്യാഗം ചെയ്യാൻ പൂർണ്ണമായും കഴിവില്ലാത്തവനാണ്. പണത്തിന്റെ ത്യാഗമാണ് ഏറ്റവും ഉയർന്ന ഘട്ടമെന്ന് വേദം പറയുന്നു. പക്ഷേ, ഭഗവാൻ കൃഷ്ണൻ ഈ വൈദിക സങ്കൽപ്പത്തെ(Vedic concept) മിനുക്കിയെടുക്കുകയും(polished) കഠിനാധ്വാനത്തിന്റെ ഫലം ബലിയർപ്പിക്കേണ്ടതാണെന്നും പൂർവ്വിക സമ്പത്തല്ലെന്നും പറഞ്ഞു. കഷ്ടപ്പെട്ട് സമ്പാദിച്ച പണത്തോടുള്ള ആസക്തിയുമായി താരതമ്യം ചെയ്യുമ്പോൾ പൂർവികരുടെ പണത്തോടുള്ള ആസക്തി വളരെ കുറവാണ്.

ദൈവം എപ്പോഴും മത്സരിക്കുന്നത് ഏറ്റവും ശക്തമായ ബന്ധനത്തോടാണ്(strongest bond), അല്ലാതെ ദുർബലമായ ബന്ധനങ്ങളോടല്ല. ശ്രീ കൃഷ്ണനെ സ്തുതിക്കുകയും ശ്രീ കൃഷ്ണനെക്കുറിച്ച് പാട്ടുകൾ പാടുകയും ചെയ്യുന്ന ഒരു വലിയ ശ്രീ കൃഷ്ണഭക്തനായിരുന്നു സുദാമാവ്(Sudama). ശ്രീ കൃഷ്ണൻ ദ്വാരകയിൽ  താമസിക്കുമ്പോൾ സുദാമയെ സ്തുതിക്കുകയും സുദാമയെക്കുറിച്ച് പാട്ടുകൾ  പാടുകയും ചെയ്തു. കാരണം, ദൈവത്തിൽ നിന്നുള്ള പ്രതികരണം ഭക്തന്റെ പ്രവൃത്തിയുടെ കണ്ണാടിയുടെ പ്രതിഫലനം മാത്രമാണ് (the reaction from God is just a reflection of mirror to the action of the devotee). സുദാമാവ് 3 പിടി അവിൽ കൊണ്ടുവന്നപ്പോൾ മാത്രമാണ് കൃഷ്ണൻ പ്രായോഗികമായി സമ്പത്ത് അനുവദിച്ചത് (sanctioned wealth). കൃഷ്ണൻ അവിലിന്റെ 2/3- ഭാഗം മാത്രം കഴിച്ചതിനാൽ, കൃഷ്ണൻ തന്റെ സമ്പത്തിന്റെ 2/3- ഭാഗം നൽകി. ഇതിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തിൽ കൃഷ്ണൻ സുദാമാവുമായി കച്ചവടം നടത്തിയെന്ന് നിങ്ങൾ വാദിക്കരുത്. ഇത് ബിസിനസ് ആണെങ്കിൽ, മൂന്ന് പിടി അരി അനന്തമായ സമ്പത്തിന് തുല്യമാണെന്ന് ഏത് വിപണിയിലാണ് എഴുതിയതെന്ന് എന്നോട് പറയൂ? കർമ്മത്തിന്റെ അളവുകോൽ ദൈവത്തിന്റെ പ്രതികരണത്തിൽ പ്രതിഫലിക്കുന്നു, ഭക്തന്റെ 2/3- ഭാഗം ദാനം ദൈവത്തിന്റെ 2/3- ഭാഗം ദൈവകൃപയ്ക്ക് തുല്യമാണ്, നിങ്ങൾ ഏതുവിധേനയും എന്നെ സമീപിക്കുമെന്ന് ഗീതയിലെ ദൈവത്തിന്റെ വാഗ്ദാനം തെളിയിക്കുന്നു അതെ രീതിയിൽത്തന്നെ ദൈവം നിങ്ങളെ സമീപിക്കും.

അതിനാൽ, ഒരു ജോലിക്കുവേണ്ടി അപേക്ഷിക്കുമ്പോൾ നിങ്ങളുടെ യോഗ്യതയുടെയും  (കർമ സംന്യാസ, Karma samnyaasa) ജോലി പരിചയത്തിന്റെയും (കർമ്മ ഫല ത്യാഗം , Karma phala tyaaga)  തെളിവിനായി നിങ്ങൾ ആപ്ലിക്കേഷനോടുകൂടെ നിങ്ങളുടെ യോഗ്യതകളുടെ സർട്ടിഫിക്കറ്റും നിങ്ങളുടെ മുൻ പ്രവൃത്തി പരിചയ സർട്ടിഫിക്കറ്റും ഒരുമിച്ച് വയ്ക്കുന്നത് പോലെ;  സിദ്ധാന്തത്തിനു (theory)  തെളിവായി പ്രാക്ടീസ് (practice) വേണം.

എന്റെ സൈദ്ധാന്തികമായ ഭക്തിയും (theoretical devotion) ജ്ഞാനവും സത്യമാണോ അല്ലയോ എന്ന് ദൈവത്തിനറിയാം എന്ന് നിങ്ങൾ പറഞ്ഞേക്കാം, ഈ സാഹചര്യത്തിൽ, സർവ്വജ്ഞനായ ദൈവത്തിന് പ്രായോഗിക തെളിവ് ആവശ്യമില്ല. അങ്ങനെയെങ്കിൽ, നിങ്ങളുടെ സൈദ്ധാന്തിക ജ്ഞാനവും ഭക്തിയും സത്യമല്ലെന്ന് ദൈവം തന്നെ മറുപടി നൽകും. അവിടുന്ന് സർവ്വജ്ഞനാണെന്ന് നിങ്ങൾ തന്നെ പറഞ്ഞതിനാൽ നിങ്ങൾ അവിടുത്തെ പരാമർശം അംഗീകരിക്കണം. മാത്രമല്ല, പൊതുജനം സംതൃപ്തരായിരിക്കണം. ഒരു പ്രത്യേക വിദ്യാർത്ഥി ഫസ്റ്റ് ക്ലാസ്സിനും മറ്റൊരു വിദ്യാർത്ഥി പരാജയത്തിനും അർഹനാണെന്ന് ഒരു അധ്യാപകൻ പറയട്ടെ, അദ്ധ്യാപകന്റെ അഭിപ്രായത്തിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തിൽ ഈ രീതിയിൽ ഫലം ഔദ്യോഗികമായി പ്രഖ്യാപിക്കുമോ?

പ്രായോഗിക തെളിവിനായി ഒരു പരീക്ഷ (examination) ആവശ്യമാണ്. ഈ പ്രായോഗിക തെളിവ് എപ്പോഴും ഭക്തനുമായി ബന്ധപ്പെട്ടതാണ്, ദൈവവുമായി അല്ല. ദൈവം ഭക്തനെ അത്യാഗ്രഹിയായി കുറ്റപ്പെടുത്താം, പക്ഷേ, ഭക്തന് ദൈവത്തെ അത്യാഗ്രഹിയായി കുറ്റപ്പെടുത്താൻ കഴിയില്ല, കാരണം ദൈവം ആർക്കും എല്ലാറ്റിന്റെയും ദാതാവായതിനാൽ ഒരു മനുഷ്യനിൽ നിന്നും എന്തെങ്കിലും പ്രീതി നേടേണ്ട ആവശ്യമില്ല. സ്നേഹമില്ലാതെ പ്രാർത്ഥിക്കുന്ന ഒരു ഭക്തൻ യഥാർത്ഥ സ്നേഹത്തോടെ പ്രാർത്ഥിക്കുന്ന ഭക്തന് തുല്യനാണെന്ന്  അവകാശപ്പെടാൻ, പൊതുജനങ്ങൾക്ക് വേണ്ടിയുള്ള യഥാർത്ഥ സ്നേഹത്തിനുള്ള തെളിവ് ദൈവം ആഗ്രഹിക്കുന്നു. ഈ വ്യത്യാസം ഒരു പ്രായോഗിക ഉപകരണത്തിലൂടെയും പൊതുജനങ്ങൾക്ക് കാണാൻ കഴിയില്ല. ഇതിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തിൽ, വ്യാജഭക്തൻ മാത്രമല്ല, ഒരു ഭക്തനോട് ദൈവം പക്ഷപാതമുള്ളവനാണെന്ന് പൊതുസമൂഹവും പറയും. ദൈവം പക്ഷപാതക്കാരനല്ലെന്ന് തെളിയിക്കാൻ, പൊതുജനങ്ങൾക്ക് മുന്നിൽ തുറന്നുകാട്ടുന്നതിന് പ്രായോഗിക തെളിവ് ആവശ്യപ്പെടുന്നു, അങ്ങനെ നീതി നടപ്പാക്കുക മാത്രമല്ല, അത് നടക്കുന്നതായി തോന്നുകയും വേണം. അതിനാൽ, പ്രായോഗിക ഭക്തിയാണ്(practical devotion) ആത്മീയ യാത്രയുടെ ഏറ്റവും പ്രധാനപ്പെട്ട അന്തിമ മേഖല(final field), അത് അന്തിമ പരീക്ഷയായി പ്രവർത്തിക്കുന്നു.